Cây Gừa, còn được gọi là cây Si, là một loại cây cảnh phổ biến trong các khu vườn ở Việt Nam và nhiều nước châu Á. Không chỉ được trồng để làm cảnh, tạo bóng mát, cây Gừa còn có giá trị cao trong y học cổ truyền với nhiều công dụng chữa bệnh quý báu. Cây Gừa có tên khoa học là Ficus microcarpa L.f., thuộc họ Dâu tằm (Moraceae). Trong bài viết này, True Nutrition sẽ cùng bạn tìm hiểu về đặc điểm thực vật, các tác dụng y học và một số bài thuốc dân gian từ cây Gừa.

1. Giới thiệu chung về cây Gừa

Cây Gừa còn có tên khác là cây Si, tùy theo vùng miền và cách gọi dân gian mà cây được biết đến với nhiều tên gọi khác nhau.

Cây Gừa là cây thân gỗ, có tuổi thọ cao và sinh trưởng tốt ở những vùng đất ẩm ướt, nơi có nhiều ánh sáng mặt trời. Cây có sức sống mãnh liệt và dễ trồng, thường được sử dụng để làm cây cảnh trong các khu vườn, công viên hoặc dọc đường phố. Với các đặc tính y học phong phú, cây Gừa đã trở thành một dược liệu quý trong y học cổ truyền Việt Nam và được sử dụng để điều trị nhiều bệnh lý khác nhau.

2. Đặc điểm thực vật của cây Gừa

Cây Gừa là loài cây thân gỗ lớn, với chiều cao trung bình từ 15 đến 20m. Dưới đây là một số đặc điểm cơ bản của cây Gừa:

• Rễ khí sinh: Một đặc điểm nổi bật của cây Gừa là rễ khí sinh mọc từ cành, tạo nên những hình dáng độc đáo và dễ nhận biết. Rễ khí sinh phát triển mạnh mẽ, có khả năng thích nghi cao với nhiều môi trường khác nhau.

• Cành cây: Cành cây khi non có cạnh rõ rệt, sau lớn dần thành hình trụ và có màu xám tro.

• Lá cây: Lá cây Gừa dày, mọc so le, chiều dài lá khoảng 6-18cm và phiến lá rộng 3-8cm. Lá có hình tròn hoặc thuôn ở gốc, đầu lá nhọn. Mặt trên của lá sẫm màu và bóng, trong khi mặt dưới màu nhạt và có lông khi còn non.

• Hoa và quả: Cụm hoa của cây Gừa có dạng quả sung, mọc ở kẽ lá và hầu như không có cuống. Quả của cây có màu vàng với vân đỏ trên vỏ, thời kỳ ra hoa quả thường rơi vào tháng 5 đến tháng 7 hàng năm.

3. Phân bố và thu hái

3.1 Phân bố

Cây Gừa thường mọc hoang ở các khu rừng núi đá, rừng thứ sinh tại các vùng ven biển và đảo của Việt Nam. Ngoài ra, cây Gừa cũng được trồng nhiều ở các khu dân cư, làng bản và nơi công cộng để làm cây cảnh và tạo bóng mát.

3.2 Thu hái và chế biến

Bộ phận dùng chính của cây Gừa là rễ và lá, có thể thu hái quanh năm. Sau khi thu hái, người ta thường sử dụng rễ và lá ở dạng tươi hoặc phơi khô để tiện cho quá trình bảo quản và sử dụng.

4. Thành phần hóa học của cây Gừa

Các nghiên cứu cho thấy cây Gừa chứa nhiều hợp chất hóa học có giá trị dược liệu cao:

• Vỏ cây: Chứa nhiều chất triterpenoid, steroid, alcol béo, flavan, coumarin và các chất có đặc tính chống oxy hóa như carotenoid.

• Quả cây: Chứa các hợp chất như β-amyrin, β-amyrin acetat, acid maslinic, acid oleanolic, β-sitosterol, và acid ursolic.

Các hợp chất này có tác dụng dược lý tốt, hỗ trợ trong việc điều trị các bệnh viêm nhiễm, đau nhức và một số bệnh mãn tính khác.

5. Tác dụng và công dụng của cây Gừa

5.1 Tác dụng dược lý của cây Gừa

• Kháng viêm: Các hợp chất như β-amyrin và acid oleanolic trong cây có khả năng kháng viêm, giúp giảm sưng đau và ngăn ngừa nhiễm trùng.

• Giải độc, thanh nhiệt: Rễ cây Gừa có vị đắng, tính bình, có tác dụng thanh nhiệt, khử phong, giải độc và hoạt huyết.

• Tán ứ và hoạt huyết: Lá cây Gừa có tác dụng tán ứ, giúp tăng cường tuần hoàn máu, rất hiệu quả trong điều trị các chứng đau nhức, viêm nhiễm.

5.2 Các công dụng theo phương pháp y học cổ truyền

Trong y học cổ truyền, cây Gừa được sử dụng với nhiều công dụng khác nhau:

• Chữa sỏi thận: Theo kinh nghiệm dân gian, rễ cây Gừa có thể được phối hợp với một số thảo dược khác để điều trị sỏi thận, giúp giảm triệu chứng đau và hỗ trợ làm tan sỏi.

• Điều trị liệt nửa người: Một số người sử dụng rễ và các bộ phận khác của cây Gừa để điều trị bệnh liệt nửa người, tăng cường lưu thông máu và cải thiện chức năng vận động.

• Chữa cảm cúm, ho gà: Lá cây Gừa được dùng để điều trị cảm cúm, ho gà và viêm phế quản mãn tính.

• Trị các vết thương ngoài da: Nhựa mủ của cây Gừa, khi pha với giấm, có thể sử dụng để trị bệnh hắc lào và các vết thương ngoài da.

6. Một số bài thuốc trị bệnh từ cây Gừa

6.1 Bài thuốc chữa sỏi thận

Nguyên liệu:

• 30g rễ cây Gừa

• 20g rễ cây Nhàu

• 20g thân cây Muồng Trầu

• 10g cây Thài lài Trắng

• 10g vỏ thân cây Chân Chim

• 4g lõi Cỏ Bấc

Cách thực hiện: Thái nhỏ các nguyên liệu và phơi khô, sau đó cho vào 400ml nước, sắc đến khi còn khoảng 100ml. Chia làm 2 lần uống trong ngày, thực hiện liên tục trong 5-7 ngày.

6.2 Bài thuốc chữa liệt nửa người

Nguyên liệu:

• 30g rễ cây Gừa

• 20g rễ cây Nhàu non hoặc vỏ thân cây Nhàu già

• 20g cây Trinh Nữ

• 20g cành lá cây Lức

• 20g cành lá cây Tầm Gửi

• 20g gỗ thân cây Cù Đèn

• 20g gỗ thân cây Chòi Mòi

• 10g rễ cây Cỏ Xước

• 10g rễ cây Duối Gai

• 10g Củ Gấu

• 10g cành và lá cây Dành Dành

Cách thực hiện: Thái nhỏ các nguyên liệu và sắc với nước. Chia thuốc thành nhiều lần uống trong ngày, thực hiện liên tục trong 10 ngày để tăng hiệu quả điều trị.

6.3 Bài thuốc chữa cảm cúm và viêm phế quản

Nguyên liệu:

• 15g lá cây Gừa

• Một ít giấm hoặc nước muối

Cách thực hiện: Lá cây Gừa rửa sạch, giã nát rồi pha với giấm hoặc nước muối. Dùng hỗn hợp này thoa lên ngực và cổ để giảm triệu chứng cảm cúm và giúp thông thoáng đường thở.

6.4 Bài thuốc trị hắc lào

Nguyên liệu:

• Nhựa mủ cây Gừa

• Giấm ăn

Cách thực hiện: Pha nhựa mủ cây Gừa với giấm ăn, thoa lên vùng da bị hắc lào. Thực hiện hàng ngày cho đến khi vùng da tổn thương khỏi hoàn toàn.

7. Cây Gừa Trong Cuộc Sống

Cây gừa không chỉ được sử dụng trong y học mà còn được trồng làm cảnh hoặc lấy bóng mát. Cây có hình dáng đẹp, thường được trồng trong công viên, khuôn viên trường học, và các khu vực công cộng khác. Cây gừa mang lại không gian xanh mát, tạo cảm giác thư giãn cho mọi người.

7.1 Cây gừa bonsai

Cây gừa cũng rất được ưa chuộng trong nghệ thuật bonsai. Với khả năng chịu đựng tốt và dễ chăm sóc, cây gừa bonsai có thể trở thành một tác phẩm nghệ thuật đẹp mắt trong không gian sống. Giá cây gừa bonsai phụ thuộc vào kích thước, hình dáng và tuổi thọ của cây, thường dao động từ vài trăm nghìn đến vài triệu đồng.

7.2 Cây gừa uống có sữa không?

Câu hỏi "Cây gừa uống có sữa không?" đối với nhiều người, đây là vấn đề thường được chú ý. Thực tế, cây gừa có nhựa mủ, nhưng không phải là sữa. Nhựa mủ này có thể gây kích ứng cho một số người, vì vậy khi sử dụng các bộ phận của cây gừa, bạn cần tham khảo ý kiến chuyên gia và thực hiện đúng liều lượng.

8. Giá cây Gừa bonsai

Cây Gừa bonsai là một loại cây cảnh được ưa chuộng, không chỉ nhờ vẻ đẹp tự nhiên mà còn vì ý nghĩa phong thủy tốt lành. Giá của cây Gừa bonsai dao động từ vài trăm nghìn đến hàng triệu đồng, tùy thuộc vào kích thước và hình dáng cây. Những cây bonsai lâu năm, có gốc rễ và thân cây uốn lượn nghệ thuật thường có giá cao hơn.

Kết Luận

Cây gừa không chỉ là một loại cây cảnh đẹp mắt mà còn có nhiều công dụng trong y học cổ truyền. Việc hiểu rõ về đặc điểm, thành phần hóa học và các bài thuốc từ cây gừa sẽ giúp bạn sử dụng nó một cách hiệu quả hơn. Nếu bạn có ý định sử dụng cây gừa trong điều trị bệnh, hãy tham khảo ý kiến từ các chuyên gia y học cổ truyền để đảm bảo an toàn và hiệu quả.