Cây Xá Xị: Công Dụng Tuyệt Vời và Cách Trồng Đơn Giản
-
Người viết: Dược Sĩ Minh Trang
/
Cây xá xị là một loại cây quý hiếm, nổi bật không chỉ nhờ hương thơm dễ chịu mà còn bởi những công dụng tuyệt vời trong y học cổ truyền và ẩm thực. Với hình dáng thân gỗ lớn và lá xanh mướt, cây xá xị không chỉ là nguồn nguyên liệu phong phú mà còn được xem như một vị thuốc tự nhiên mang lại nhiều lợi ích cho sức khỏe. Hơn thế nữa, cây xá xị còn có giá trị tâm linh, được người dân nơi đây tôn thờ và sử dụng trong các nghi lễ truyền thống. Hãy cùng True Nutrition khám phá những điều thú vị về cây xá xị, từ đặc điểm, công dụng cho đến cách sử dụng hiệu quả trong đời sống hàng ngày!
1. Giới thiệu
Cây xá xị, hay còn gọi là vù hương, là một trong những loài cây gỗ quý thuộc họ Long Não (Lauraceae). Tên khoa học của cây là Cinnamomum parthenoxylon (Jack.) Meissn. Đây không chỉ là một loài cây mang lại giá trị kinh tế cao nhờ gỗ quý mà còn nổi bật với hương thơm đặc trưng và nhiều công dụng trong y học cổ truyền. Cây xá xị đang được trồng rộng rãi tại nhiều địa phương ở Việt Nam. Trong bài viết này, chúng ta sẽ khám phá chi tiết về cây xá xị, từ đặc điểm thực vật, thành phần hóa học, công dụng y học, cho đến cách trồng, chăm sóc và nơi mua giống.
2. Đặc điểm thực vật của cây xá xị
2.1 Tên gọi và phân loại
Tên khoa học của cây là Cinnamomum parthenoxylon (Jack.) Meissn., còn được biết đến với các tên khác như Vù hương và rè hương, thuộc họ thực vật Long Não (Lauraceae).
2.2 Đặc điểm thực vật
Cây xá xị là loại cây gỗ lớn, có chiều cao từ 10 đến 25 mét. Thân cây thường thẳng, hình trụ, phần gốc có xu hướng phình to. Vỏ cây có màu xám nâu và sẽ nứt theo thời gian, tạo thành từng mảng nhỏ.
Cành: Cành non có màu lục xám và thô, thường có cạnh rõ rệt.
Lá: Lá cây mọc so le, có hình dạng đa dạng như hình trứng, trái xoan hoặc bầu dục. Phiến lá dài khoảng 6 đến 15 cm và rộng từ 3 đến 8 cm. Gốc lá có dạng hình nêm, dài từ 1,5 đến 3 cm.
Hoa: Cụm hoa thường mọc thành chùy hoặc thành tán ở đầu cành hoặc kẽ lá. Hoa có màu vàng hoặc trắng và chiều dài cụm hoa thường ngắn hơn lá.
Quả: Quả của cây xá xị có hình cầu, đường kính khoảng 6 đến 8mm, khi chín có màu xám, vàng hoặc tím đen.
2.3 Thời gian ra hoa và kết quả
Mùa hoa: Tháng 3 đến tháng 6.
Mùa quả: Tháng 7 đến tháng 9.
2.4 Đặc điểm phân bố
Cây xá xị thường mọc ở những vùng nhiệt đới hoặc cận nhiệt đới như Ấn Độ, Indonesia và Trung Quốc. Ở Việt Nam, cây thường phân bố rải rác tại các tỉnh miền núi như Quảng Ninh, Cao Bằng, Thái Nguyên, Quảng Bình, Nghệ An, Quảng Trị, Quảng Nam và Thừa Thiên Huế.
Cây xá xị thường xuất hiện trong các khu rừng rậm nhiệt đới, nơi có độ cao từ 300 đến 900 mét và đất thịt dày màu mỡ. Cây có khả năng chịu bóng và ẩm tốt trong giai đoạn đầu phát triển, nhưng để có thể ra hoa và kết quả nhiều, cây cần đạt đến tầng lập tán.
2.5 Cây xá xị có mấy loại?
Trên thị trường hiện nay, có hai loại cây xá xị chính, bao gồm:
Xá xị đỏ: Loại này thường có mùi hương thơm hơn so với xá xị xanh.
Xá xị xanh: Có mùi hương nhẹ hơn, nhưng cũng được sử dụng phổ biến.
Hai loại cây này tương tự nhau về bản chất, chỉ khác nhau về màu sắc và hương thơm.
3. Thành phần hóa học
Cây xá xị nổi bật với hàm lượng tinh dầu cao có mặt trong tất cả các bộ phận của cây, đặc biệt là trong lá, thân và rễ. Hàm lượng tinh dầu dao động từ 2% đến 4%, trong đó các thành phần hóa học chính bao gồm:
Safrol: Chiếm tới 75% tổng hàm lượng tinh dầu, có tính kháng khuẩn và chống viêm.
Phelandren: Một hợp chất có mùi thơm đặc trưng, thường được sử dụng trong công nghiệp chế biến thực phẩm và nước hoa.
Beta-pinene: Có tác dụng kháng viêm, kháng khuẩn và giúp tăng cường sức đề kháng cho cơ thể.
Eugenol: Một thành phần quan trọng trong dầu xá xị, có tác dụng gây tê, kháng khuẩn và chống viêm.
Aldehyd cinnamic: Hợp chất này có khả năng ức chế sự phát triển của một số vi khuẩn và nấm mốc.
4. Công dụng theo Y học cổ truyền
4.1 Cây xá xị có tác dụng gì?
Cây xá xị được sử dụng rộng rãi trong y học cổ truyền nhờ những công dụng quý báu mà nó mang lại. Dưới đây là một số tác dụng của cây xá xị:
Tính vị: Cây xá xị có vị cay, đắng nhẹ và tính ôn, thích hợp cho nhiều bài thuốc.
Tác dụng của các bộ phận:
Rễ và thân cây: Có tác dụng ôn trung, tiêu thực, tán hàn, thường được sử dụng để chữa các chứng đau bụng do lạnh.
Lá cây: Có tác dụng chỉ huyết, chỉ thống, khu phong trừ thấp. Lá cây xá xị có thể được dùng để giảm đau, cầm máu và chữa trị mẩn ngứa.
Quả: Quả xá xị có công dụng giải biểu, thấu chẩn, thoái nhiệt và chỉ khái. Thường được dùng để chữa ho gà, sốt cao và kiết lỵ.
4.2 Công dụng cụ thể
Tinh dầu: Tinh dầu từ cây xá xị được sử dụng để chữa đau do tê thấp. Nước chiết từ rễ cây cũng có thể thay thế cho xá xị.
Đối với hệ tiêu hóa: Tại một số tỉnh miền Bắc Việt Nam, cây xá xị đang được khai thác và xuất khẩu. Ở Trung Quốc, rễ và thân cây xá xị thường được sử dụng để điều trị các bệnh liên quan đến dạ dày lạnh, viêm dạ dày, đau bụng, ho gà, và tiêu hóa kém.
Lá cây: Lá cây xá xị được sử dụng để giảm đau, cầm máu, và chữa trị đau dạ dày. Liều dùng khuyến cáo là từ 9 đến 15 g mỗi ngày, thường được sắc để lấy nước uống.
Cách dùng ngoài: Có thể sắc lá cây xá xị lấy nước để rửa hoặc giã nát rồi đắp lên vùng bị ngứa.
4.3 Bài thuốc chữa ho gà, kiết lỵ từ cây xá xị
Nguyên liệu:
6g quả xá xị
6g lá khuynh diệp
Cách dùng: Đem các nguyên liệu sắc với nước để lấy nước uống hàng ngày.
5. Một số câu hỏi thường gặp
5.1 Gỗ xá xị bao nhiêu 1 kg?
Gỗ xá xị được xem là một trong những loại gỗ quý hiếm, thường nằm trong phân khúc gỗ cao cấp. Giá bán của gốc xá xị dao động từ 700.000 đến 1.000.000 đồng tùy thuộc vào kích thước và chất lượng gỗ.
5.2 Tác hại của cây xá xị
Mặc dù cây xá xị mang lại nhiều lợi ích cho sức khỏe, nhưng việc sử dụng quá nhiều tinh dầu xá xị có thể gây hại cho cơ thể. Có thể xảy ra một số tác dụng không mong muốn như sau:
Tăng huyết áp: Dầu xá xị có thể làm nặng thêm tình trạng tăng huyết áp, đặc biệt khi sử dụng quá liều.
Buồn nôn và chóng mặt: Sử dụng quá nhiều có thể gây ra cảm giác buồn nôn, chóng mặt và khó chịu.
Phản ứng dị ứng: Nếu xuất hiện các triệu chứng như ngứa, phát ban hay sưng, cần ngưng sử dụng ngay và tham khảo ý kiến bác sĩ.
5.3 Cây xá xị nấu nước uống
Tinh dầu của cây xá xị không chỉ có mùi thơm đặc trưng mà còn được sử dụng để nấu nước uống có tác dụng giải khát và kích thích tiêu hóa. Cách làm rất đơn giản:
Nguyên liệu: Lá cây xá xị.
Cách thực hiện: Rửa sạch lá, cắt thành khúc nhỏ, đem nấu với nước. Bạn có thể bổ sung đường để nước uống trở nên dễ chịu hơn.
6. Cách trồng cây xá xị
6.1 Kỹ thuật trồng
Để trồng cây xá xị, người trồng cần chú ý đến một số kỹ thuật cơ bản:
Thời điểm trồng: Cây xá xị có thể được trồng vào đầu mùa mưa, thường từ tháng 5 đến tháng 6, để đảm bảo cây có đủ nước tưới và độ ẩm cần thiết.
Đất trồng: Nên chọn loại đất thịt, có độ ẩm tốt và giàu dinh dưỡng. Đất cần có độ pH từ 5,5 đến 6,5, vì cây xá xị không chịu được đất quá chua hoặc quá kiềm.
Khoảng cách trồng: Để cây phát triển tốt, cần có khoảng cách từ 2-3 mét giữa các cây. Điều này giúp cây có đủ không gian để phát triển và hạn chế sự cạnh tranh về ánh sáng và dinh dưỡng.
6.2 Chăm sóc
Tưới nước: Cần tưới nước đầy đủ trong mùa khô, đặc biệt là trong giai đoạn cây con. Cần hạn chế việc tưới nước quá nhiều nhằm tránh tình trạng ngập úng cho cây.
Bón phân: Sử dụng phân hữu cơ hoặc phân bón lá để cung cấp dinh dưỡng cho cây, nhất là trong giai đoạn cây sinh trưởng mạnh. Có thể bón phân định kỳ 2-3 lần/năm.
Cắt tỉa: Cần cắt tỉa các cành bị héo, bệnh và các cành mọc chen chúc để tạo độ thông thoáng cho cây.
6.3 Thu hoạch
Cây xá xị sẽ ra hoa và kết quả sau khoảng 4-5 năm trồng. Thời gian thu hoạch sẽ kéo dài từ tháng 7 đến tháng 9 hàng năm. Các bộ phận của cây như lá, quả, và tinh dầu có thể thu hoạch và sử dụng theo nhu cầu.
7. Giá bán gốc cây xá xị và nơi mua giống
7.1 Giá bán
Giá bán gốc cây xá xị dao động từ 700.000 đến 1.000.000 đồng tùy thuộc vào kích thước và chất lượng gỗ. Gỗ xá xị có màu sắc và độ bền cao, nên thường được sử dụng để làm đồ nội thất cao cấp hoặc trong ngành công nghiệp chế biến gỗ.
7.2 Nơi mua giống cây xá xị
Người trồng có thể mua giống cây xá xị ở các vườn ươm hoặc trang trại chuyên cung cấp giống cây ăn quả và cây gỗ. Ngoài ra, cũng có thể tìm kiếm trên các trang thương mại điện tử hoặc các hội nhóm trồng cây trên mạng xã hội. Việc chọn giống cây khỏe mạnh và không bị bệnh là rất quan trọng để đảm bảo sự phát triển tốt cho cây.
Kết luận
Cây xá xị không chỉ là một loại cây gỗ quý mà còn mang lại nhiều lợi ích cho sức khỏe con người. Từ lá, thân, đến quả đều có thể được sử dụng làm thuốc trong y học cổ truyền. Việc trồng cây xá xị cũng cần được chú ý để đảm bảo cây phát triển khỏe mạnh và mang lại giá trị kinh tế cao. Với nhiều công dụng và ứng dụng, cây xá xị xứng đáng được nghiên cứu và phát triển hơn nữa trong tương lai.
Hy vọng bài viết này sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về cây xá xị và các lợi ích mà nó mang lại. Nếu bạn có bất kỳ câu hỏi nào về cây xá xị, đừng ngần ngại hỏi thêm để có thông tin chi tiết hơn nhé!
Sản Phẩm True Nutrition
Khuyến mãi mỗi ngày